Różnorodność pielgrzymek
Śladem Pana
Miejsca, które przemierzał Chrystus w czasie swego ziemskiego życia dla chrześcijan nabrały nieocenionego znaczenia tak, iż nazwali je „Ziemią Świętą”. Początkowo do Palestyny udawali się tylko pojedynczy pątnicy, aby u samych źródeł poznać to, o czym mówiła tradycja i aby utwierdzić swoją wiarę. W okresie rządów cesarza Konstantyna (IV w.) w miejscach bytności Chrystusa powstały budowle do celów modlitewnych, zwrócono też uwagę na starotestamentalne miejsca Bożych objawień. Wtedy już nie pojedynczy chrześcijanie, ale całe ich grupy zaczęły napływać do miejsc, gdzie ich Pan się narodził, gdzie żył, umarł i zmartwychwstał.
Ku grobom i relikwiom apostołów, męczenników, świętych
Od najdawniejszych czasów w Kościele katolickim czczeni są święci. Ich cześć wiąże się z wiarą w obcowanie świętych i ich wstawiennictwo. Pierwsze świadectwo kultu świętych dotyczy męczennika Polikarpa (zm. ok. 156 r.), ale już w IV-VI w. upowszechniły się w całym Kościele wędrówki pobożne do grobów męczenników. Do tych, którzy w imię wiary stracili życie rychło dołączyli ci, którzy – prześladowani za wiarę – życie zachowali, czyli wyznawcy. Od IV w. istnieją przekazy o czci świętych ascetów i żołnierzy. Odtąd też świętych Kościoła dzieli się na typy ze względu na to, jaka była ich droga do świętości.
Liczi pielgrzymi, w nadziei na uproszenie specjalnej opieki, wstawiennictwa i cudów, podążali do Rzymu, do grobów świętych Piotra i Pawła, św. diakona Wawrzyńca, wielu wybierało się do Santiago de Compostella w Hiszpanii – do miejsca spoczynku ciała św. apostoła Jakuba, inni udawali się do Konstantynopola by uczcić świętych Kosmę i Damiana. Wśród najstarszych ośrodków pielgrzymkowych należy wymienić też: grób św. Jana w Efezie (obecnie Turcja), św. Feliksa Wyznawcy w Noli (Włochy), św. Marcina w Tours (Francja). Ze względu na św. Franciszka pielgrzymów przyciągał Asyż, a z powodu św. Antoniego – Padwa. Dla wielu wierzących święci byli żywymi, zachęcającymi, przepełnionymi świadectwem przykładami życia chrześcijańskiego. Przez całe wieki umacniali wśród wiernych Kościoła nadzieję życia wiecznego, wzajemną miłość i jedność.
Ośrodkami pielgrzymkowymi stawały się nie tylko miejsca gdzie przechowywano relikwie ciał świętych Pańskich, ceniono także pamiątki i przedmioty związane z ich życiem. Najstarszym takim przedmiotem jest pokazywany już od 350 r. Krzyż Chrystusowy, którego cząstki, jako bezcenne pamiątki, rozprowadzili pielgrzymi po całym świecie chrześcijańskim.
Przed łaskami słynące wizerunki
U podstaw pielgrzymowania do łaskami słynących wizerunków leży szacunek dla wyobrażeń oraz gorąca wiara, że święty, którego wstawiennictwa można wzywać, „jest” w swoim obrazie tak jak w grobie lub w wyjętych z niego relikwiach. Na ziemi nie pozostały żadne relikwie ciał Jezusa i Maryi, stąd wśród pierwszych czczonych wizerunków były właśnie Ich przedstawiające. Na Zachodzie popularne pielgrzymki do wizerunków Matki Boskiej wiązały się z dynamiką Jej kultu, np. w okresie kontrreformacji. Wtedy właśnie sanktuaria związane z tymi wizerunkami (np. Alteting, Częstochowa, Mariazell) nabrały w Kościele wielkiego znaczenia. W nowszych czasach pątnicy licznie nawiedzają miejsca, gdzie Maryja się ukazała (La Salette, Lourdes, Fatima).
Życie zakonne jako duchowe pielgrzymowanie
W IV i V w. powstały w Kościele różne postacie życia zakonnego. Mnisi chętnie zakładali swoje wspólnoty w miejscach uznawanych za święte, inni odchodzili na odludzie, na pustynię. Odejście od świata i jego spraw także zaczęło być rozumiane jako pielgrzymka. Chodziło w tym porównaniu o ukazanie strony duchowej życia mniszego: ubóstwa, pokuty i wyciszenia. Od najdawniejszych dziejów w Kościele trwały, wzajemnie się uzupełniając, dwie drogi pielgrzymie: fizyczna i duchowa.
Pielgrzymka wspólnoty
Wyruszający w drogę pielgrzymi spontanicznie łączyli się w większe grupy. W taki sposób już w średniowieczu powstało sporo bractw pielgrzymkowych, których rolą było przygotowywanie pielgrzymek albo przyjmowanie pątników. Z tego względu popularne stały się procesje. Pobożne marsze pątników zwracały uwagę przechodniów, a czasem pociągały ich serca ku Bogu. Zaś procesjonalna wędrówka na odpusty łączyła całe parafie, dając jej członkom poczucie wspólnoty.
Głosić Ewangelię narodom...
W średniowieczu pielgrzymowanie uważano także za działalność misyjną, wyprawę do krajów, gdzie Ewangelia nie jest znana, by ją tam głosić albo by odbić z rąk innowierców święte dla chrześcijan miejsca. Stąd wielu uczestników wypraw krzyżowych uznawało się za pielgrzymów, którzy wyrzekając się bezpiecznego życia w swoich krajach wybierają los wędrowców.
Cele pielgrzymek, pielgrzymowanie jako cel
Na pielgrzymki wybierają się chrześcijanie by uczcić ważne święta religijne w świętym miejscu. W ten sposób gromadzą się tam liczni, przybyli z różnych stron wierni, a pielgrzymowanie jakby samo jest celem. Tu np. można wymienić podróże do Ziemi Świętej na Wielkanoc i Boże Narodzenie albo do Rzymu, gdzie od 1300 r. obchodzi się święte lata jubileuszowe, a ostatnio – wielki Jubileusz Roku 2000. Pielgrzymi mają też często swoje osobiste intencje pielgrzymkowe, np. prośby o pomoc nadprzyrodzoną w trudnościach i troskach, o zdrowie, o światło przed podjęciem ważnej decyzji czy podziękowanie za otrzymane już łaski. W średniowieczu popularna była praktyka dobrowolnego przyjęcia trudów pielgrzymiej wędrówki jako pokuty za siebie i innych. To z tej praktyki pielgrzymowania w celu pokutowania i zadośćuczynienia za grzechy, pojednania z Bogiem i bliźnimi rozwinął się związek wędrówek pątniczych ze świętowaniem odpustów.
Wielki Jubileusz
Ogromnym wydarzeniem pielgrzymkowym są od 1300 r. obchodzone w Kościele lata święte. Źródła tego święta można wskazać już w Starym Testamencie, gdzie znaleźć można zachętę do przeżywania czasu nie jako pasma nieprzerwanej, wyczerpującej pracy, ale jako daru Bożego. W Starym Testamencie lata święte – to czas radości, wytchnienia, które upodabnia człowieka do Stwórcy, ale także moment pojednania z bliźnimi. Jak nauczał Jan Paweł II „rok odpuszczenia grzechów, a także kar za grzechy, rok pojednania pomiędzy zwaśnionymi, rok wielorakich nawróceń, rok pokuty sakramentalnej i pozasakramentalnej” (Tertio Millenio Adveniente). Wielki Jubileusz Roku 2000 oraz obchodzony wtedy Rok Święty ściągnął do Rzymu miliony pielgrzymów. Jan Paweł II widział w tych rzeszach znak powszechności ewangelicznego przesłania. Na koniec Roku Jubileuszowego powiedział, że zgromadzeni pielgrzymi to „obraz ludów wędrujących do Chrystusa”. Obchody jubileuszowe, obejmujące ponad 70 uroczystości liturgicznych, stały się „lekcją duchową i szczególną łaską”.
