Historia
Stacje Drogi Krzyżowej w Wilnie miały być wotum wdzięczności Bogu za zwycięstwo nad wojskami rosyjskimi w wojnie 1655-1661 r. Zalesione wzgórza okolicy Werek przemianowano na góry Golgoty, Maryi, Syjonu i Oliwną. Potok, który przypominał biegnący przez Jerozolimę Cedron idealnie pasował do powstającej tu kalwarii. Pierwszy drewniany kościół oraz kaplice zbudowano przed 1669 r., istnieją jednak przekazy o tym, że w roku 1664, 11 kwietnia, w Wielki Piątek, biskup wileński przewodniczył procesji z Wilna do Werek.
W 1668 r. opiekę nad Kalwarią i przybywającymi tu pielgrzymami powierzono dominikanom z konwentu Ducha św. w Wilnie. W 1675 r. Kalwarię przekazano przybyłym z Warszawy dominikanom obserwantom z Kongregacji św. Ludwika Bertranda. W tym samym roku cały zespół kalwarii spłonął, dlatego nowi gospodarze Werek podjęli jego odbudowę. W 1700 r. zbudowano tutaj pierwszy murowany kościół Odnalezienia Krzyża św.
W 1701 r. założono w Werkach parafię pod wezwaniem popularnego świętego dominikańskiego – Jacka. W 1720 r. w Wilnie poświęcono figurę Chrystusa niosącego krzyż, którą w 1710 r., w czasie moru umieszczono w kapliczce w Sznipiszkach. Kapliczka stała na miejscu, w którym przed wspólną drogą do Jeruzalem wileńskiego gromadzili się pielgrzymi. Figurze, która stała się znakiem na drodze pielgrzymiej do Kalwarii szybko zaczęto przypisywać cudowne właściwości, a pątnicy zaczęli ją otaczać szczególną czcią. W 1755 r. Kalwarię zwrócono wcześniejszym jej gospodarzom – wileńskim dominikanom, którzy podjęli budowę nowej, okazałej świątyni, klasztoru i 20 murowanych kaplic. Środków na te prace udzielili mało znani magnaci Wielkiego Księstwa, zaś odbudowę wsparł finansowo biskup wileński i inni dostojnicy kościelni. W 1772 r. konsekrowano kościół Odnalezienia Krzyża św. i 20 kaplic kalwarii.
Do połowy XX w. architektura zespołu Kalwarii Wileńskiej jedynie w małym stopniu ulegała zmianom. Większe zniszczenia wiązały się tylko z obecnością wojsk francuskich, które w 1812 r. zajęły kościół i klasztor urządzając w nich koszary i szpital. Po zakończeniu wojen napoleońskich wszystkie kaplice odrestaurowano. W 1824 r. władze carskie odebrały dominikanom większą część ziemi klasztornej, by w 1850 r. zamknąć także sam klasztor. Dominikanie musieli się przenieść do klasztoru w Trokach, a kościół przeszedł pod opiekę duchownych diecezjalnych.
Zamknięcie klasztoru nie oznaczało jednak wygaśnięcia tradycji pielgrzymkowych do Kalwarii, przeciwnie – pod koniec XIX i na początku XX w. nawiedzanie tego sanktuarium stało się wyjątkowo popularne. Powstały w XVIII w. kościół oraz zespół architektoniczny klasztoru i 35 stacji Męki Pańskiej zachował się prawie bez zmian aż do nadejścia sowietów. Ci z zasady starali się zniszczyć wszelkie tradycje nawiedzania miejsc świętych. W latach 1962-1963 kapliczki w Kalwarii zaczęto jedną po drugiej niszczyć, w 1962 r. w jedną noc wysadzono w powietrze istniejące jeszcze kaplice, oprócz czterech, stojących najbliżej kościoła, zaś 1963 r. ostatecznie zburzono wszystkie. Nieco wcześniej zniszczono także stojącą za Zielonym Mostem kapliczkę Chrystusa niosącego krzyż, która długie lata wskazywała pielgrzymom drogę z Wilna do Kalwarii.
W 1990 r., w wolnej już Litwie, podjęto odbudowę kaplic. Dzięki staraniom proboszczów: śp. ks. Juliusa Baltušisa, Raumundasa Varaneckasa i Kęstutisa Latožy oraz ofiarom licznych dobrodziejów wszystkie kaplice odtworzono i uroczyście konsekrowano w Zielone Święta 2002 r.
