Droga Krzyżowa
Kalwaria Żmudzka uważana jest za pierwszy na terenie Wielkiego Księstwa Litewskiego przykład zespołu kalwarii, zaplanowanej jako nowa Jerozolima. Jej założycielem i fundatorem był biskup Jerzy Tyszkiewicz. Przypuszczalnie ok. roku 1640 stały już wszystkie obecnie istniejące kaplice. Bardzo szybka żmudzka Droga Krzyżowa stała się znana ze względu na otrzymane tu łaski i cuda. W 1843 r. ustanowiona przez miejscowego biskupa komisja kościelna potwierdziła cudowność miejsca, gdzie szczególnie licznie wierni doznają łask Bożych.
Męka Pańska rozważana jest tu nie tylko poprzez nawiedzanie kaplic drogi Krzyżowej na tutejszych wzgórzach. Zimą i w czasie wielkiego postu Droga Krzyżowa odprawiana jest w kościele w Kalwarii Żmudzkiej. Od dawne znajdują się tu obrazy przedstawiające poszczególne stacje. Obecnie ściany naw bocznych zdobi dwadzieścia takich malowideł. Procesje kalwaryjskie na otwartym powietrzu od dawna odbywały się w Wielkim Tygodniu, szczególnie w Wielki Piątek oraz w święta Odnalezienia i Podwyższenia Krzyża św. Dziś nabożeństwo Drogi Krzyżowej (latem przy kaplicach na wzgórzach, zimą wewnątrz bazyliki) odprawiane jest głównie w czasie comiesięcznego odpustu. Najwięcej pielgrzymów przybywa tu na Wielki Odpust 2–12 lipca.
Droga Krzyżowa w Kalwarii Żmudzkiej składa się z 19 kaplic, w których przedstawiono dwadzieścia stacji (siódma kaplica ma dwie stacje). Kaplice rozstawione są na wzgórzach wokół miasteczka, a ich architektura ma zasadniczo charakter ludowy i mocno związana jest z miejscowym krajobrazem. Wnętrza kaplic zdobią ścienne malowidła ornamentowe o dużych rozmiarach. Kształty kaplic między XVII a XX w. stale się zmieniały tak, że teraz czasem trudno ustalić, kiedy niektóre z nich zbudowano. To typowe kapliczki wewnętrzne, charakterystyczne dla większości XVII- i XVIII-wiecznych kalwarii w Europie Środkowej.
Drogę Krzyżową w Kalwarii Żmudzkiej można podzielić na dwie części: Drogę Pojmania (od pierwszej kaplicy – „Ostatniej Wieczerzy” do dziesiątej – „Ratuszowej”) i Drogę Krzyża (od dziesiątej do dziewiętnastej – „Znalezienie Krzyża św.”). Pątnicy rozpoczynają od nawiedzenia pierwszej kaplicy „Ostatniej wieczerzy”, zataczają krąg, wchodzą na Górę św. Jana i przez most nad potokiem Cedron wracają do pierwszej kaplicy. Stamtąd podążają do siódmej, podwójnej kaplicy ze stacjami „U Kajfasza” i „W więzieniu”, a dalej – w kierunku cmentarza, na Górę Brzozową ku kaplicy „U Heroda”. Zawróciwszy z niej, pątnicy docierają w końcu do dziesiątej kaplicy „W Ratuszu Piłata”, skąd rozpoczyna się droga na wzgórze Golgoty. Trasa tej Drogi Krzyżowej jest dość skomplikowana i bez przewodnika trudno ją rozpoznać.
