Historia
Większość litewskich katolików w czasach Wielkiego Księstwa zadowalała się pielgrzymowaniem do krajowych świątyń. Kraj był wtedy stosunkowo słabo zaludniony a drogi w złym stanie. Inaczej niż w Zachodniej Europie, pątnicy z Wielkiego Księstwa Litewskiego raczej nie udawali się do miejsc spoczynku doczesnych szczątków czy przechowywania relikwii świętych lub męczenników. Zwykle nawiedzali łaskami słynące wizerunki, najczęściej przedstawiające Maryję. Prawdopodobnie wpłynął na to, zapożyczony z Kościoła wschodniego, kult ikon oraz wzrastająca pobożność maryjna, szczególnie w okresie odpowiedzi na reformację na Litwie.
Bodaj pierwsze znane pielgrzymki na Litwie to organizowane od 1604 r. uroczyste procesje z Wilna do Trok, do tamtejszego cudownego obrazu Matki Bożej. W wieku XVII pątnicy szczególnie często nawiedzali kościoły mające łaskami słynące obrazy. W wiekach XVIII i XIX Ostra Brama była ośrodkiem najbardziej uczęszczanym przez katolików i prawosławnych z terytorium obecnej Litwy, Łotwy, Białorusi i północnej części Polski. Po roku 1918 te tradycje jeszcze bardziej się ożywili. Także inne wizerunki stały się popularne, ozdobiono je licznymi wotami, z których często odlewano ozdobne sukienki obrazów. Najbardziej znane obrazy Matki Boskiej uroczyście koronowano. Do dzisiaj na Litwie zachowała się tradycja koronowania najsłynniejszych cudownych obrazów Najświętszej Maryi Panny.
Na Litwie ukoronowane wizerunki Matki Boskiej to: Matka Boska Trocka (1718) od najdawniejszych czasów czczona jako patronka kraju, Matka Boska Sapieżyńska w wileńskiej archikatedrze (1750), Matka Boska Szydłowska, znana jako Uzdrowienie Chorych (1786), Ostrobramska Matka Miłosierdzia (1927), Matka Boska Piwoszuńska tytułowana Pocieszycielką Strapionych (1989) i Matka Boska z Kalwarii Żmudzkiej – Królowa Rodzin Chrześcijańskich (2006).
Poza cudownymi obrazami pątników w Wielkim Księstwie przyciągały licznie również świątynie związane z kultem męki Zbawiciela. W tamtym okresie pielgrzymki do Ziemi Świętej były prawie niemożliwe, dlatego najważniejsze geograficzne punkty Męki Pańskiej przenoszono niejako w inne miejsca do innego kraju, by były dostępne miejscowym pielgrzymom. Pierwszą kalwarię w WKL w 1639 r. założył w miejscowości Gardai biskup żmudzki Jerzy Tyszkiewicz (1596-1656), zaś samą miejscowość przemianował na Nowe Jeruzalem, jednak przyjęła się nazwa Kalwaria Żmudzka. To Droga Krzyżowa typu dominikańskiego, o 20 stacjach.
W 1664 r. po raz pierwszy obchodzono stacje kalwarii wileńskiej w Werkach, zbudowane przez biskupa Jerzego Białłozora. To także dominikańska Droga Krzyżowa. Na Szlaku Pielgrzymim Jana Pawła II znajduje się Droga Krzyżowa w kompleksie klasztornym bernardynów w Cytowianach (lt. Tytuvėnai). Choć zaliczana jest do typu franciszkańskiego, to składa się na nią aż 39 stacji. Nabożeństwo Drogi Krzyżowej, poruszające myśli, uczucia i wyobraźnię pielgrzymów, wymagające nakładu sił i wytrwałości, jest na Litwie do dzisiaj popularne.
Wśród licznych świątyń na Litwie wyróżnia się kościół w Szydłowie (lt. Šiluva). Tam udawali się pątnicy by uczcić cudowny obraz Matki Boskiej oraz by nawiedzić miejsce Jej objawienia się.
Dla wielu zachętą do wędrówki ku miejscom świętym bywały poświadczone przez innych cuda: nawrócenia, uzdrowienia z chorób ciała i bolączek duchowych. Przybywający tu mieli nadzieję na wymodlenie podobnych łask dla siebie czy swoich bliskich. Z pielgrzymkami do ośrodków odpustowych wiązała się nadzieja uzyskania odpustów – częściowego lub całkowitego darowania kar za grzechy otrzymywanego za pośrednictwem Kościoła.
Swobodny rozwój pielgrzymek na Litwie zakłócały w wiekach XIX i XX obce władze. Po Powstaniu Styczniowym (1863) administracja carska zakazała zbiorowych podróży na odpusty, procesji, stawiania krzyży oraz wielu innych publicznych i wspólnotowych praktyk religijnych. Te zakazy znacznie okroiły skalę pielgrzymowania, które stało się indywidualną praktyką pojedynczych wiernych. Pielgrzymki jednak nie zanikły. Wielu ludzi nauczyło się sprytnie omijać ograniczenia ze strony władz, inni zupełnie je ignorowali.
W okresie władzy sowieckiej ze szczególną surowością zakazywano publicznego demonstrowania jakichkolwiek przejawów zbiorowej religijności. Uczestnikom, a szczególnie organizatorom pielgrzymek, groziły poważne kary. Jednak nawet w czasie tamtych prześladowań nie zamarła tradycja największych pielgrzymek, choć znacznie osłabła. Udział w zbiorowym marszu religijnym, zorganizowany wyjazd na odpust czy ustawienie krzyża wiązało się wtedy z utratą pracy, możliwości nauki, a czasem – z długoletnim więzieniem czy zesłaniem. Zatem w okresie sowieckim pielgrzymi byli wiernymi wyznawcami, godzącymi się nawet na próbę cierpienia dla Pana. Bodaj najbardziej znanym miejscem świadczącym o sile wiary w tym okresie była Góra Krzyży. Własne miejsca pielgrzymkowe tworzyli czy odtwarzali Litwini na emigracji, oni też udawali się częściej do Rzymu na wielkie uroczystości, jak jubileusz św. Kazimierza (1984) czy 600-lecie chrztu Litwy (1987).
