Historia
W obliczu najazdów tatarskich i pogorszenia stosunków z Moskwą wielki książę litewski Aleksander Jagiellończyk (1460-1506) nadał Wilnu w roku 1503 przywilej, na mocy którego miasto mogło otoczyć się murowanymi umocnieniami. Tradycja mówi, że kamień węgielny muru umieszczono w miejscu, gdzie droga prowadziła do Miednik (lt. Medininka) i dalej – przez Oszmianę na Mińsk. Po poświęceniu kamienia rozpoczęła się budowa bramy, którą później nazwano Ostrą.
Brama, w której obecnie znajduje się kaplica Matki Miłosierdzia, pierwszy raz była wzmiankowana w 1514 r. jako brama miednicka. Nazwa łacińska Porta Acialis , czyli po polsku właśnie Ostra Brama, po raz pierwszy użyta jest w źródłach z 1594 r. Dlaczego zaczęto tę bramę tak nazywać – nie wiadomo. Litwini z okolic Wilna używają nazwy Brama Ostrza (lt. ašmens). Można się tylko domyślać, że chodzi o nazwę miasta Oszmiana, które ma litewską etymologię. Nazwę tę, zawierającą litewskie słowo „ostrze”, po prostu dosłownie przetłumaczono na polski i łacinę. Od kiedy weszła do użycia litewska nazwa Aušros Vartai (Brama Jutrzni) i dlaczego jutrzni – także nie wiadomo. Może ma to związek z wyobrażeniem Maryi jako Gwiazdy Zarannej, a może chodzi po prostu o orientacje geograficzną bramy, bo to przez nią prowadziła droga w kierunku południowowschodnim Wielkiego Księstwa, w stronę wschodu jutrzenki. Litewska nazwa „Aušros Vartai“ upowszechniła się w okresie litewskiego odrodzenia narodowego, w II poł. XIX w.
Początkowo wizerunek Matki Boskiej wisiał w małej niszy po wewnętrznej stronie bramy, symetrycznie z umieszczonym na zewnątrz obrazem Zbawiciela Świata. Nie miał ani osobnej kaplicy, ani ozdób właściwych dla cudownego obrazu. Tak było do roku 1626, kiedy do Wilna przybyli karmelici bosi. Uzyskali przy Bramie parcelę pod budowę klasztoru i kościoła.
Karmelici konsekrowali swój kościół w 1654 r. Świątynia dedykowana jest św. Teresie z Avila, mistyczce z Hiszpanii, doktorowi Kościoła i odnowicielce zakonu karmelitów. Odkąd zakonnicy zamieszkali przy bramie uwagę ich przyciągał wiszący tam obraz. Odprawiali przed nim nabożeństwa, zachęcając do udziału również mieszczan. W 1668 r. władze miasta powierzyły wizerunek Matki Miłosierdzia opiece karmelitów, zaś w roku 1671, staraniem jednego z nich – ojca Karola od Ducha Świętego, zbudowano dla obrazu drewnianą kaplicę.
Gdy w 1702 r. Wilno zajęli Szwedzi zakazano publicznej czci obrazu i w ogóle wszelkich zgromadzeń ulicznych. W walkach przy bramie ucierpiał także obraz Matki Boskiej, bo przepaliła go kula. W 1711 r., gdy spłonęła drewniana kapliczka, na jej miejsce w latach 1712-1715 postawiono nową, murowaną. W 1829 r. nadano jej cech późnego klasycyzmu i taka dotrwała do naszych czasów. Wzniesiono ją tak, by wierni mogli się modlić stojąc na ulicy, gdyż wejście do kaplicy było tylko od strony ogrodów klasztornych i ludzie świeccy, a szczególnie kobiety, nie mogły do niej wchodzić. W 1844 r. karmelitów ukarano za pomoc powstańcom wypędzeniem z klasztoru, zaś budynek przekazano prawosławnym, natomiast kaplica trafiła pod opiekę duchownych diecezjalnych. Odtąd było możliwe swobodne do niej wejście. Jeszcze przed jej udostępnieniem, w latach 1789-1799 zbudowano według projektu Pietra di Rossi galerię i wewnętrzne schody dla pątników.
W 2002 r. kaplicę i cały budynek dokładnie odrestaurowano odsłaniając XIX-wieczne szczegóły wystroju.
